بررسی مسائل هیدروژئومورفولوژی با تاکید بر حرکات توده ای مواد دامنه ها در حوضه ابخیز رودخانه خیاوچای

چکیده: مجموع بررسی‏ها و مطالعات، با استفاده از اطلاعات نقشه‏های توپوگرافی رقومی شده به مقیاس50000 : 1 نقشه زمین‏شناسی، آمارهای هواشناسی و بهره‏گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی ‏شامل ‏‏‏نرم‏افزارهای ‏arc/gis‏ و ‏arc/view‏ بهره ‏گرفته ‏شده ‏است. حوضه‏ی آبریز رودخانه‏ی خیاوچای با متوسط بارندگی 410 میلی‏متر و با وسعت حدود 945/338 کیلومترمربع در غرب استان اردبیل واقع شده است. این حوضه یکی از زیر‏حوضه های رودخانه قره‏سو است ‏که با جمع‏آوری کلیه آب‏های سطحی ناشی از بارندگی و همچنین چشمه سارهای موجود در منطقه ، با جهتی شمالی ، جنوبی پس از عبور از دشت مشگین‏شهر (غرب استان اردبیل) به رودخانه‏ی قره‏سو وارد شده و رودخانه‏ی قره‏سو نیز پس از دریافت ‏ شعبات ‏دیگر ‏به ‏ رودخانه ارس ‏می پیوندد. حوضه‏ی آبریزخیاوچای به علت ویژگی‏های خاص لیتولوژیکی دارای ‏سختی ‏و حساسیت بالایی نسبت به فرسایش برخوردار ‏است. نتایج بررسی‏های هیدروژئومورفولوژیک در حوضه‏ی آبریز خیاوچای و همچنین بررسی زمین‏شناسی، آب و هوا‏شناسی، هیدرولوژی، خاک و پوشش‏گیاهی و انجام بررسی‏های میدانی در حوضه، نقش بارز آب‏های جاری را در توسعه اشکال ژئومورفولوژی و فرآیندهای فرسایشی موجود در حوضه را نمایان می‏سازد و ‏‏در ‏این ‏میان ‏نقش ‏انسان ‏در ‏توسعه ‏اشکال ‏ژئومورفولوژی ‏از جمله ‏لغزش،‏ گالی ‏و....‏دارای ‏اهمیت‏ است. به دلیل حاکمیت سیستم‏های فرسایشی پریگلاسیر و رودخانه‏ای، در دامنه‏شمالی این توده کوهستانی، وقوع حرکات دامنه‏ای از نوع جریانات واریزه‏ی سنگی و لغزش‏های چرخشی، از عمده‏ترین پدیده‏های مورفوژنیک و مخاطرات ژئومورفولوژیک حوضه‏ی آبریز خیاوچای می‏باشد. ریزش جریانات واریزه سنگی بیشترین مساحت را اشغال می‏کند اما لغزش‏های چرخشی از نظر میزان خسارت‏های تحمیلی از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. حرکات از نوع جریانات واریزه‏های سنگی بیشتر در نواحی‏ای رخ می‏دهد که فر‏آیند هوازدگی مکانیکی دارای شدت بیشتری است و بر اثر نوسان‏های دما در شبانه روز به لحاظ عمل متناوب ذوب و انجماد در دامنه مخروط‏های آتشفشانی به وقوع می پیوندند